Mobbing definiowany jako zespół nieprawidłowych zachowań w relacjach pomiędzy współpracownikami lub na linii szef- podwładny.

Innymi słowy mobbing  jest to systematyczne poniżanie, upokarzanie i ośmieszanie jednego pracownika lub całej grupy pracowników. Według Międzynarodowej Organizacji Pracy jest to proces trwający minimum sześć miesięcy i polega na psychicznym dręczeniu godzącym w godność człowieka. Nie jest to nowe zjawisko. Istnieje ono od bardzo dawna, natomiast zaczęto się nim interesować na początku lat 80-tych XX wieku. Zainteresował się nim doktor psychologii pracy pochodzący z Niemiec, a mieszkający w Szwecji Heinz Leymann.

To właśnie on po praz pierwszy wprowadził termin mobbing. Jest to termin zaczerpnięty z języka angielskiego- od słowa mob, czyli motłoch lub rzucanie się w tłum na kogoś. W Polsce regulację mobbingu wprowadzono do Kodeksu Pracy ustawą z dnia 14 listopada 2003 roku.

Aby w pełnić zobrazować i zrozumieć mobbing warto przytoczyć również definicję ze wspomnianego Kodeksu Pracy. Zgodnie z tą definicją mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. Mobbing również bywa definiowany jako bezprawne, systematyczne i długotrwałe zachowania osób będących członkami pewnego zespołu ludzkiegoo, podejmowane bez powodów lub z oczywiście błahego powodu, skierowane przeciwko innym członkom grupy i godzące w ich dobra prawnie chronione, a mające na celu zmuszenie pokrzywdzonego do opuszczenia zespołu.

Jak rozpoznać czy to mobbing?

O zachowaniu, które będzie mobbingiem w danym przypadku decydują konkretne okoliczności. Można tutaj przywołać takie sytuacje, gdzie pracownik jest szykanowany, wyśmiewany, odsuwany od imprez integracyjnych, w stosunku do niego pracodawca i współpracownicy pozwalają sobie na żarty i docinki, nieustanne grozi mu się lub sugeruje że pracownik może zostać zwolniony z pracy (powinnaś się cieszyć, że cię jeszcze zatrudniam, mam inne osoby na twoje miejsce itp.). Mobbing może być połączony z dyskryminacją, to znaczy przyczyną mobbingu mogą być przesłanki dyskryminacyjne- upokarza się pracownika np. z powodu jego pochodzenia, płci, wyznania, orientacji seksualnej, statusu, itp. Aby konkretne zachowanie nazwać mobbingiem, powinno ono trwać dłuższy czasu. To oznacza , że nie każde nękanie czy zastraszanie da się zakwalifikować jako mobbing. Działania mobbingowe powinny odznaczać się także częstotliwością, być systematyczne. Mobbingiem nie będzie więc sporadyczne negatywne zachowanie współpracowników czy pracodawcy. Jak widać mobbing nie musi pochodzić tylko ze strony pracodawcy. Mobbingu mogą dokonywać współpracownicy, natomiast na pracodawcy, jako podmiocie odpowiedzialnym za tworzenie miejsca pracy jako środowiska wolnego od dyskryminacji i mobbingu ciąży obowiązek przeciwdziałania mobbingowi. Jeśli więc to nawet inni pracownicy stosują mobbing, to i tak pracodawca poniesie skutki ich działań (np. w postaci obowiązku wypłaty zadośćuczynienia, czy odszkodowania).

Zachowania noszące znamiona mobbingu:

• ciągłe, nieuzasadnione krytykowanie wykonywanej przez pracownika pracy,
• odbieranie pracownikowi bez uzasadnionego powodu prac, poleconych wcześniej do wykonania,
• nieprzyznawanie pracownikowi żadnych zadań do wykonania,
• wydawanie sprzecznych poleceń,
• polecanie wykonywania zadań poniżej umiejętności pracownika,
• zarzucanie wciąż nowymi pracami do wykonania w terminie, w którym obiektywnie nie da się ich zrealizować,
• unikanie przez przełożonego rozmów z pracownikiem,
• rozpowiadanie informacji o życiu prywatnym pracownika.

Cechy mobbingu:

Stosowanie przez sprawcę (lub też sprawców) przemocy psychicznej - przez przemoc  rozumie się wszystkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej lub psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji; przemoc może przybrać formę: fizyczną, seksualną i psychiczną; co do zasady w przypadku mobbingu mamy do czynienia z przemocą psychiczną, cel, jaki zamierza zrealizować sprawca - poniżenie pracownika, co prowadzi najczęściej do odizolowania go w zespole, a następnie zwolnienia.długotrwałość oraz częstotliwość – dwukrotne czy trzykrotne zdarzenia mogą nie mieścić się definicji mobbingu , mogą stanowić przejaw konfliktu; istnieją rozbieżności dotyczące okresu jaki musi obejmować dane zachowanie by uznać że występuje mobbing; niektórzy uważają że przemoc psychoiczna musi trwać około 6 miesięcy; na pewno nie można uznać za mobbing jednorazowego wyładowania złości przełożonego na podwładnym pracowniku, bez względu na naganność takiego zachowania; zatem, o tym, czy w danym przypadku miał miejsce mobbing, będą każdorazowo decydowały okoliczności faktyczne danego przypadku.

Przyczyny mobbingu

Sama definicja mobbingu,  jakakolwiek by ona nie była, nie wskazuje jego przyczyn. Nie jest zatem konieczne wykazanie żeby zachowanie miało jakąś przyczynę, żeby kwalifikować je jako mobbing.

Można jednak wyróżnić pewne grupy przyczyn, które sprzyjają wystąpieniu mobbingu:

• przyczyny społeczne, np. bezrobocie, stałe zagrożenie utratą pracy i skłonnościami, świadomego takiego faktu przełożonego, do zmuszania podwładnych do wykonywania wszelkich poleceń; przyczyną uczucia niepewności pracownika może stać się zatrudnienie go na czas ściśle określony, na umowy zlecenia lub umowy o dzieło, nie dając mu poczucia pewności, stabilności i bezpieczeństwa.
• cechy zarządzającego organizacją - osoba o wyolbrzymionym poczuciu własnej wartości, przeceniająca swoje umiejętności i swoją wiedzę; dla części przełożonych szykanowanie pracownika jest sposobem na odwrócenie uwagi od własnej niekompetencji,
• szczególna pozycja społeczna ofiary mobbingu - wystarcza często fakt, że osoba ma inny kolor skóry, wywodzi się z innego kręgu kulturowego lub jest innej narodowości; powodem może stać się także orientacja seksualna albo inna niż prezentowana przez przełożonego czy współpracowników hierarchia wartości albo przekonania religijne; częściej prześladowane są osoby niepełnosprawne czy też mężczyźni pracujący w sfeminizownych zawodach lub kobiety w zawodach uznawanych za typowo męskie.

Mobbing występuję częściej w sektorze publicznym niż prywatnym. Wynikać to może z faktu, że jednostki organizacyjne tego sektora nie podlegają weryfikacji rynkowej. Mobbing ma tendencję do występowania w tych miejscach pracy gdzie istnieje silna hierarchizacja. Właściwie od razu nasuwają się przykłady: policja, wojsko czy też szkoły wyższe. Typowe negatywne cechy organizacji, w których występuje mobbing to nieobsadzone stanowiska, mało czasu na wykonania pilnych zadań, skostniała hierarchia oraz bezsensowne polecenia wydawane podwładnym.

Etapy mobbingu
Mobbing składa się z kilku etapów.

Początkowo są to negatywne sygnały ze strony otoczenia, szerzenie plotek i pomijanie pracownika w codziennym życiu firmy. Stopniowo działania mobbingowe zaczynają się nasilać i przyjmować coraz groźniejszą formę. Do grupy (o ile wcześniej nie był zaangażowany) dołącza pracodawca. Podwładny zaczyna być obwiniany o niepowodzenia firmy, za które nie jest odpowiedzialny. Następuje drastyczne obniżenie wynagrodzenia czy przeniesienie na gorsze stanowisko. Ofiara żyje w ciągłym stresie i nie jest już w stanie poprawnie wykonywać swoich obowiązków. Pogłębiają się dolegliwości psychosomatyczne jak np. bóle głowy lub brzucha. Przez to zostaje zaklasyfikowany jako symulant i nadwrażliwiec.

W fazie końcowej mobbingu pracownik jest na skraju załamania nerwowego, traci motywację do pracy i jest nieefektywny. Wiele ofiar podejmuje nawet próby samobójcze. W Polsce na mobbing często narażeni są pracownicy ambitni, którzy poświęcają się  pracy, ponieważ często traktuje się ich często jako zagrożenie. Badania dowodzą również że mobbing często dotyka osoby sumiennie wykonujące swoje obowiązki, dla których praca jest niezmiernie ważna. Zaangażowanie się uczuciowe w pracę może stanowić doskonałe podłoże dla mobbingu. Z jednej bowiem strony, pracownik w sposób niezwykle bolesny będzie odczuwał wszelkie wymierzone przeciwko niemu działania, a z drugiej - przełożeni mogą obawiać się pracowników w sposób ponadprzeciętny angażujących się w pracę.

Zapobiec mobbingowi
 
Choć zjawisko jest dość trudne i bardzo często słowo mobbing jest nadużywane, to jednak warto zachować czujność i przyglądać się sytuacji w pracy. Jeśli pojawią się jakiekolwiek przesłanki to warto zacząć interweniować. Oto kilka wskazówek co robić:
 

• Zapisuj wszystkie szykany, notuj miejsce i czas oraz okoliczności im towarzyszące
• Rozmawiaj na ten temat z jak największą liczbą osób
• Pamiętaj, ze nie możesz czuć się odpowiedzialna i winna za zachowanie sprawców przemocy
• Szukaj pomocy poza pracą
• Nie spotykaj się z mobberem sam na sam, zawsze bierz kogoś ze sobą: ze związków zawodowych, prawnika, a w ostateczności nagrywaj rozmowy
• Rozmawiaj o możliwości rozwiązania problemu w obecności jeszcze kogoś
• Przechowuj zapisy wszystkich incydentów, nawet jeśli nie ma na to świadków
• Tyrani utrzymują swój proceder tylko dlatego, że ich ofiary milczą – mów więc o swoim mobberze rodzinie, związkom zawodowym, prawnikowi, itd.
• Tyrani działają w ukryciu (za zamkniętymi drzwiami) – otwieraj te drzwi i pokazuj swojego tyrana innym
• Proś o pomoc innych
• Jeśli zauważysz pierwsze oznaki szykanowania, od razu rozmawiaj o tym z innymi (z rodziną, z wyższymi szefami, z kolegami, z organizacjami udzielającymi pomocy mobbingowanym, ze związkami zawodowymi)
• Szukaj możliwości mediacji
• Zacznij się uczyć jak odpowiadać na słowne zaczepki.

„Zaczynając pracę, nie wiedziałam, że takie zjawiska mogą mieć miejsce w Polsce. Owszem słyszałam o szykanowaniu pracowników, ale głównie w USA. Pojawiła się u nas dziewczyna bardzo nieśmiała, ale ambitna i pracowita. Zaczęła odnosić sukcesy, ale współpracownicy w tym i ja zaczęliśmy się z niej wyśmiewać, robić głupie żarty. Niejednokrotnie widziałam, jak płakała gdzieś w toalecie. Nie powiedziała ani słówka, nie broniła się. Dziewczyna chudła w oczach, aż w końcu wylądowała w szpitalu, potem chorobowe i już więcej jej nie widzieliśmy. Nie rozmawiamy o tym w firmie, ale ja mam cały czas wyrzuty sumienia. To w sumie mógłby być każdy z nas” Anna 36, pracownik marketingu