Celiakia (zwana także glutenozależną chorobą trzewną) jest chorobą na podłożu autoimmunologicznym, spowodowaną nietolerancją glutenu.

Gluten jest mieszaniną białek roślinnych i występuje w zbożach: pszenicy, życie i jęczmieniu. Spożywanie produktów zawierających glutem powoduje, że organizm chorych odpowiada nieprawidłową reakcją układu odpornościowego i prowadzi do wytworzenia się stanu zapalnego w kosmkach jelita cienkiego, który prowadzi do ich zaniku.

Na celiakię choruje około 1% populacji, najczęściej rozpoznaje się ją u dzieci i osób po 50. roku życia.

Objawy celiakii

Objawy choroby są bardzo zróżnicowane. U dzieci najczęściej dominują te ze strony układu pokarmowego, czyli przewlekły ból brzucha, biegunka, niedożywienie, zmniejszenie masy ciała, wymioty, afty jamy ustnej, czasem objawy jelita drażliwego.

U dorosłych bardzo często pierwszymi symptomami są objawy pozajelitowe: niedokrwistość, opryszczkowe zapalenie skóry, padaczka, migrena, depresja, osłabienie mięśniowe. W okresie dojrzewania celiakia może powodować opóźnienie rozwoju płciowego (często u kobiet chorych na celiakię pierwsza miesiączka występuje później niż u zdrowych dziewczynek) lub niski wzrost.

Przyczyny powstawania celiakii

Przyczyny celiakii nie jest do końca poznane. Podejrzewa się dziedziczną skłonność do choroby. Zauważono także, że u pacjentów z cukrzycą typu 1, zespołem Downa, Turnera, autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy, celiakia występuje częściej niż u reszty populacji.

Możliwe powikłania

Nieleczona celiakia może doprowadzić do groźnych skutków. Przebieg choroby i występowanie powikłań zależy od przestrzegania diety bezglutenowej. Nieleczona choroba (czasem z powodu braku rozpoznania) może prowadzić do wystąpienia nowotworów przewodu pokarmowego (raka gardła, przełyku, jelita cienkiego), chłoniaków, osteoporozy, a także niepłodności, poronień, nieprawidłowego przebiegu ciąży i przedwczesnej menopauzy.

Często pacjenci z celiakią są niedożywieni i wyniszczeni, ponieważ zmiany zapalne w jelitach uniemożliwiają prawidłowe wchłanianie składników odżywczych z pożywienia.   

Jak rozpoznać celiakię ?

Rozpoznanie celiakii opiera się na badaniach serologicznych, w których oznacza się miano przeciwciał odpowiadających za wystąpienie choroby. Często badania te stosuje się w celu wykluczenia choroby, ponieważ ich negatywny wynik pozwala na to z bardzo dużym prawdopodobieństwem.

Wykonuje się także biopsję jelita cienkiego z pobraniem wycinków do badań, na których podstawie możemy określić zaawansowanie choroby.

Leczenie celiakii    

W leczeniu kluczową rolę odgrywa ścisłe przestrzeganie diety bezglutenowej, czyli wyeliminowanie z jadłospisu wszelkich produktów zawierających pszenicę, żyto oraz jęczmień (w Polsce także owies, ze względu na niebezpieczeństwo jego zanieczyszczenia innymi zbożami).

Brak glutenu w pożywieniu powoduje, że układ immunologiczny nie jest „drażniony” i nie rozwija w jelitach szkodliwej reakcji zapalnej, co jest równoznaczne z brakiem objawów celiakii. Dietę należy stosować przez cale życie, ponieważ „uczulenie” na gluten nie przemija. W bardzo ciężkich przypadkach stosuje się leczenie immunosupresyjne.